بزرگنمایی:

ایران مراسم نیوز: سیر تاریخی نظام آموزش در ایران از آغاز تا پیدایش دانشگاه و استقرار نظام آموزش عالی، محور همایش از مدارس نوین تا دانشگاه در ایران بود که با حضور صاحبنظران آموزش عالی برگزار و چالش های آموزش عالی کشور بررسی شد.
به گزارش پایگاه خبری-تحلیلی ایران مراسم نیوز، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی شاهد حضور جمعی از اساتید و صاحبنظران آموزش عالی در همایش از مدارس نوین تا دانشگاه در ایران بود.
در این همایش بسترها و عوامل تاریخی شکل گیری مدارس نوین و دانشگاه ها در ایران، الگوهای خارجی نظام آموزش، تاثیر و تاثر شرایط سیاسی و اجتماعی حکومت ها بر آموزش و آموزش عالی در تاریخ ایران و همچنین موانع موجود در مسیر پیشرفت آموزش عالی از نگاه کارشناسان بررسی شد.
گزارش حاضر به دیدگاه سخنرانان این همایش در باره نظام آموزشی ایران می پردازد.
سابقه تاریخی اعزام دانشجویان ایرانی به خارج
هادی خانیکی، مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس کرسی ارتباطات علم و فناوری یونسکو در دانشگاه علامه طباطبایی در سخنرانی خود از موضوع خروج دانشجویان از کشور و عدم بازگشت برخی از آنان به کشور به عنوان مساله ای جدی یاد کرد و گفت: ایده اعزام محصل و دانشجو به خارج از کشور به تأسیس کرسی های آموزشی در کشورهای پیشرفته بازمی گردد که به نوعی با اندیشه پیشرفت گره خورده است.
وی اعزام دانشجویان به خارج از کشور را به 6 دوره تاریخی تقسیم کرد که پنجمین دوره آن پس از مشروطه و ششمین دوره در زمان رضاشاه رخ داد.
این استاد دانشگاه با اشاره به قانون کشور در سال 1307 اظهار داشت: براساس قانون جدید سالانه 100 نفر به خارج از کشور اعزام شدند و ظرف 6 سال 460 نفر برای تحصیل به خارج از کشور رفتند.
زمینه های تاسیس دانشگاه تهران
مقصود فراستخواه، عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی در ادامه این همایش به تاسیس دارالمعلمین و دارالمعلمات در دوره قاجار تا پهلوی اشاره کرد. وی گفت: دارالمعلمین و دارالمعلمات برآمده از تقاضای اجتماعی دوره قاجار تا پهلوی بود که تا تاسیس دانشگاه تهران امتداد یافت.
فراستخواه افزود: دوره های قاجار و اوایل پهلوی همواره با نظامی از تقاضا و عرضه اجتماعی برای ورود علوم و فنون جدید روبه رو بود. از این رو، در خوانش اجتماعی تاریخ آموزش نوین در ایران باید به هویت اجتماعی و نسبت تقاضا و عرضه توجه کرد.
این جامعه شناس در ادامه به مطالبه ایرانیان طی دو سده مبنی بر تغییر و تحول اشاره و عنوان کرد: از فاصله تاسیس دارالمعلمین تا دانشگاه تهران با انبوهی از تلاش‌ های کنشگران علمی و فرهنگی برای تغییر ساخت اجتماعی ایران روبرو هستیم. تغییری که با تاسیس دانشگاه تهران شکل ملی‌ تر و توسعه یافته ‌تری به خود گرفت.
فاصله پژوهش های علمی ایران و جهان
رضا منصوری، استاد فیزیک دانشگاه صنعتی شریف در همایش از مدارس نوین تا دانشگاه در ایران در باره برداشت ایرانیان از علم، مدرسه و دارالفنون در جهان به سخنرانی پرداخت.
وی معتقد است که ایرانیان در درک مفاهیم مدرن و حتی ابتدایی علمی بسیار عقب بودند به گونه ای که در زمان دارالفنون و تاسیس دانشگاه تهران، ایرانیان تصوری از علم به معنای مدرن و دانشگاه نداشتند.
عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف در مقایسه هزینه های پژوهشی سایر کشور با ایران، گفت: ارقام هزینه شده در سایر کشور در مقایسه با ایران قابل تصور نیست؛ برای یک پروژه ساده ای چون خیز کوانتومی و کاربردهای آینده کوآنتومی، سالانه پنج میلیون دلار بودجه به موسسه های فعال در این طرح پرداخت شده و تاکنون 1.2 میلیارد دلار در کنار یک میلیارد یورو نیز هزینه شده است.
دانشگاه تهران نمادی از آموزش عالی مدرن
رضا صمیم، استادیار پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی نیز با تاکید بر تاریخ نگاری آموزش عالی مدرن در ایران گفت: رویکرد قالب در تاریخ نگاری آموزش عالی مدرن در ایران نقطه آغاز را تاسیس دارالفنون در سال 1230 شمسی می داند در حالی که دانشگاه تهران، استقرار آموزش عالی مدرن در ایران را ممکن ساخت.
وی معتقد است؛ اگر چه دانشگاه تهران آغازی نو به شمار می آید اما تولید علم، نقش استراتژیک آن نبوده و اکنون نیز کارکرد اصلی این دانشگاه نیست.
در ادامه آرش حیدری، استاد دانشگاه در ادامه این همایش به خوانش مدرنیستی از دارالفنون پرداخت. وی می گوید: دارالفنون در بستری ایجاد شد که از یک نقطه متاثر از عثمانی و در نقطه دیگر متاثر از جریان های هندوستان بود.
وی با تاکید بر مقوله اکنون گرایی در نگاه به دارالفنون گفت: اگر به پدیده دارالفنون بازگردیم و درگیر تفسیرگرایی نشویم باید منطق گزاره ها را دنبال کنیم.
مدرسه علوم سیاسی؛ از تاسیس تا ادغام
سید عبدالامیر نبوی، عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در این همایش درباره مهمترین اهداف تأسیس مدرسه علوم سیاسی در دوره قاجار سخن گفت. وی معتقد است که حفظ و تقویت زبان فارسی و دامن زدن به مباحث سیاسی روز از جمله اهداف تاسیس مدرسه علوم سیاسی در دوره قاجار است.
نبوی در بازخوانی مدرسه علوم سیاسی اظهار کرد: تأسیس این مدرسه به دوره ناصری بازمی گردد اما تاسیس عملی آن در دوره مظفری صورت گرفت. مدرسه علوم سیاسی از ابتدا کارخود را با برگزاری آزمون از میان دانش آموزان 15 تا 22 ساله آغاز کرد و از بالاترین استانداردهای زمان در جذب دانش آموز و معلم بهره مند بود.
نبوی افزود: تربیت فرهنگی اشخاص نه تربیت یک دیپلمات، حفظ زبان فارسی، تقویت هویت صنفی- تشکیلاتی، شکل گیری اصول و قوانین و افزایش سطح آگاهی اندیشه از مهم ترین اهداف این مدرسه بود.
این استاد دانشگاه ادامه داد: دانش آموختگان مدرسه علوم سیاسی در پایان دوران تحصیلات خود دیپلم علوم سیاسی دریافت می کردند. اندک زمانی پس از آن مدرسه حقوق نیز تاسیس و با مدارس علوم سیاسی و عالیه تجارت با یکدیگر ادغام شدند.
از تکامل آموزش عالی تا تاسیس دانشگاه
شروین وکیلی، جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی از دیگر سخنرانان همایش از مدارس نوین تا دانشگاه در ایران بود. وی می گوید، پیشینه تاریخی آموزش عالی، جایگاه فعلی آن را مشخص می سازد.
این جامعه شناس با نگاهی تاریخی به موضوع رویکرد سیستمی به تکامل نهاد آموزش عالی در ایران، گفت: در این زمینه فاصله زمانی 1210 و 1310 هجری خورشیدی در آموزش که با تاسیس دارالفنون آغاز و با دانشگاه تهران پایان می یابد، بررسی می شود.
وی در خصوص دیگر مفاهیم آموزش عالی عنوان کرد: آموزش عالی پیامد اقتصادی مستقیم ندارد بلکه آرمانگرایانه است. آنچه طی این 100 سال صورت گرفت (1210 - 1310) دو نهاد شاخص دارالفنون و دانشگاه تهران را ایجاد کرد که در سه موج فاشیست، لیبرالیست و سکولار تفسیر و پیکربندی جامعه را تشکیل می دهد.
این استاد دانشگاه در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت: مخالفت با دانشگاه و مدارس جدید به دلیل سه موج فوق و فرهنگ اروپایی نبود بلکه بر سر منافع شخصی مسئولان آن دوره بود.
وی افزود: در فاصله صد ساله دگرگونی ساخت سیاسی و تغییر دودمان کشور بدون خونریزی صورت گرفت و تغییراتی چون مشروطه حاصل شد. این رویدادها باعث شد تا دانشگاه در سال 1313 که حاصل برهم افتادن منافع و ایجاد ضرورت ها است، تاسیس شود.
بسترهای شکل گیری مدارس ایرانی در عراق
جعفر گلشن، استادیار دانشگاه شهید بهشتی در ادامه این همایش به زمینه های شکل گیری مدارس ایرانی در عراق اشاره کرد و گفت: حضور گسترده ایرانیان در بسیاری از شهرهای عراق، شکل گیری مدارس ایرانی را به دنبال داشت.
وی افزود: نفوذ فرهنگی ایران در عراق و انتخاب محمدکاظم خراسانی معروف به آخوند خراسانی به عنوان مرجع تقلید مورد قبول عامه ایران و عراق نیز نقش موثری در ایجاد مدارس ایرانی داشت.
حاکمیت فرهنگ سیاسی و مذهبی ایران، وجود امنیت، بافت شیعی و ایرانی و انتشار آگاهی از طریق مطبوعات، دیگر عوامل شکل گیری مدارس ایرانی در عراق مانند مدرسه علوی نجف، حسینیه کربلا، اخوت کاظمین، شرافت بغداد و پهلوی بصره بود.
به گفته وی، بسیاری از مدارس ایرانی در شهرهای بغداد، کاظمین، نجف، کربلا و بصره بنا نهاده شدند.
ناهمخوانی تاسیس مدارس دخترانه با فضای جامعه
سعید وزیری، پژوهشگر اجتماعی و دیگر سخنران این نشست نیز به تحلیل وضعیت مدارس دختران در سال های ١٢٨٠ تا ١٣١٧ پرداخت.
وی گفت: در دهه های پیشین فضای جامعه با تأسیس مدارس دخترانه همخوانی نداشت و در عرصه‌ های دینی و مذهبی کشور نیز مخالفت مشاهده می شد.
این مدرس آموزش و پرورش تاکید کرد: در این شرایط، برخی روشنفکران نظیر مهرتاج رخشان سعی در تغییر فضای اجتماعی داشتند. تأسیس مدارس دخترانه، دانشگاه، اخذ مدرک و بهره مندی از مزایای قانونی از جمله مطالبات وی بود که سرانجام به راهیابی ٢5٠ زن به مدرسه منجر شد.
پیوند آموزش نوین و اقتصاد سیاسی دین
ناصرالدین علی تقویان، استادیار پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی نیز در این همایش درباره آموزش نوین و اقتصاد سیاسی دین سخن گفت. به بیان وی، نتیجه تحولات آموزشی در کشور مفهوم جدید اقتصاد سیاسی دین است که می توان آن را به چهار دوره تشیع صفوی، قجری، پهلوی و جمهوری اسلامی تقسیم کرد.
این پژوهشگر در ادامه افزود: تحولات اجتماعی اعم از شکل گیری حوزه های عمومی جدید مثل بازار، مطبوعات، مجلس و حوزه زنان نتیجه تشیع قجری و تاثیر آموزش نوین در دوره قاجار است. نکته مهم این است که آموزش نوین در تمامی مسائل تحول مثل ایجاد مدارس دخترانه، ترجمه رمان، عکاسی و ایجاد مدارس جدید ایجاد می کند.
به گفته تقویان برخی علما بر سر تاسیس مدارس جدید دچار اختلاف بودند که در نتیجه عده ای برچیده شدن مکتب خانه ها را پذیرفتند و برخی حاضر به واگذاری اختیارات خود نشده و حوزه علمیه را تاسیس کردند.
نظام آموزشی نوین؛ انگلیس و فرانسه
رضا ماحوزی، دانشیار پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی نیز در این همایش به تاثیر نظام فرانسه یا انگلیسی بر نظام آموزشی نوین ایران پرداخت.
وی گفت: فرانسه در دوره ای به آمال نظام آموزشی ایران بدل و در پی آن پای فرانسوی ها به دارالفنون باز شد.
ماحوزی با بیان اینکه پس از مشروطه موضوع آموزش ملی با نیروی انسانی داخلی مورد توجه قرار گرفت، اظهار داشت: از زمانی به بعد اندیشه گران سیستم آموزشی از پایین به بالا آمریکا و انگلیس را قبول داشتند زیرا سیستم فرانسه از بالا به پایین و متوجه سطوح بالا جامعه بود.
رویارویی مکتب و مدارس نوین
اقبال قاسمی پویا، پژوهشگر تعلیم و تربیت در ادامه این همایش با اشاره به پیدایش مدارس جدید از آغاز تا حکومت پهلوی، در دوره قاجار مدارس نوین رو در روی مکتبخانه ها قرار گرفتند.
وی افزود: روش مکتبخانه ها دشوار بود اما با روش مدارس جدید دانش آموزان در سه ماه سواد آموختند که با مخالفت های روبه رو شد.
این استاد اضافه کرد: سوادآموزی در مدارس جدید رشد چشمگیری یافت اما بزرگترین مشکل این دوره مساله تربیت معلم بود.
وی تاکید کرد: برای پیاده سازی آموزش صحیح در نظام آموزشی باید از دوره های پیشین و رویدادهای گذشته آن درس گرفت چرا که آموزش بدون کیفیت، ضرری به مراتب بیشتر از عدم آموزش در کشور ایجاد می کند.