بزرگنمایی:

ایران مراسم نیوز: سومین جشنواره فناوری‌های ملی آب سیزدهم تا پانزدهم اسفند ماه در مشهد برگزار می‌شود.

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری-تحلیلی ایران مراسم نیوز، رییس مرکز رشد فناوری کشاورزی، منابع طبیعی و صنایع غذایی خراسان رضوی گفت: در چند سال اخیر در کشور، فناوری‌های مرتبط با حوزه بازچرخانی و استفاده از پساب‌ها پا به عرصه گذاشته‌اند، اما از برخی جنبه‌ها از جمله نوع برنامه‌ریزی و نحوه بهره‌برداری از منابع آب نامتعارف، هم‌افزایی و مشارکت لازم بین بهره‌برداران، صاحبان صنایع و دستگاه‌های متولی را طلب می نماید.

علیرضا اسلامی درباره برگزاری نخستین جشنواره ملی بهره‌وری و بازچرخانی آب اظهار کرد: در سال 95 و بر مبنای مصوبه دبیرخانه کارگروه آب ستاد توسعه معاونت علمی و فناوری، بنا شد علاوه بر استان تهران، از ظرفیت دیگر استان‌ها نیز درخصوص اشاعه و بکارگیری فناوری‌های روزآمد آب استفاده شود. بر این اساس در دانشگاه فردوسی با همکاری گروه آب، مراکز تحقیقاتی و پارک علم و فناوری، توفیق برگزاری اولین جشنواره فناوری در سال 96 با موضوع بهره‌وری و باز چرخانی در سطح ملی را بدست آوردیم.

وی افزود: در آذرماه سال 97 نیز در برگزاری دومین جشنواره ملی فناوری آب، موضوع فناوری‌های مرتبط با آب‌های نامتعارف با تاکید بر آب‌های شور و پساب‌ها را دنبال کردیم. در سال جاری نیز باهمت دانشگاه فردوسی و پارک علم و فناوری، بنیاد ملی نخبگان استان و با حمایت ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علم و فناوری شهرداری سومین جشنواره ملی فناوری‌های آب با تاکید بر سازگاری با کم آبی را در 13 الی 15 اسفند ماه برگزار خواهیم کرد.

دبیرعلمی سومین جشنواره‌ ملی فناوری‌های نوین بیان کرد: در این جشنواره ضمن برگزاری، نمایشگاه‌ تخصصی دستاوردهای شرکت‌های دانش بنیان و مخترعان، فن‌بازار و رویداد استارتاپی را خواهیم داشت. برگزاری نشست‌های تخصصی و کارگاه‌های آموزشی مجازی نیز در کنار آن‌ها برگزار خواهد شد تا بتوانیم برای مشکل آب بعنوان یک چالش جدی زیست محیطی کشور و استان، فناوری‌های مرتبط که اثر بخشی بیشتری دارند را شناسایی و به دستگاه‌های متولی و نیز سرمایه گذاران بخش خصوصی معرفی کنیم. براین باوریم که باید صاحبان فناوری‌های کلیدی و اثربخش موردحمایت و تشویق قرارگیرند تا شرکت‌های واحد فناور و همچنین دانش بنیان موفق وارد عرصه شده و بخشی از مشکلات حوزه آب را حل کنند.

اسلامی خاطرنشان کرد: در دو جشنواره گذشته توانستیم فناوری‌های برتر را از طریق فرآیند داوری بنیاد ملی نخبگان و پارک علم و فناوری استان انتخاب و توسط همین دستگاه‌ها مورد پذیرش و حمایت مادی و معنوی قرارگیرند. برخی از آن‌ها درحال حاضر بعنوان شرکت‌های موفق فعالیت دارند و به موفقیت‌های خوبی رسیده اند.

وی در خصوص فناوری‌های آب در ایران، اظهار کرد: در خصوص بکارگیری فناوری‌ها در حیطه‌ آب به ویژه از جنبه محیط زیست، بعضی از فناوری‌ها مانند سیستم‌های پمپاژ که در جای خود جنبه مثبت فناوری را با خود دارند، به علت عدم توجه به ظرفیت تجدیدپذیری آبخوان‌ها و عدم برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب، بکارگیری اینگونه فناوری‌ها تبعاتی منفی (فرونشست) را نیز به همراه داشته اند. با این وجود امروزه در دنیا عرصه فناوری‌های حوزه آب بطور فزاینده و گسترده‌ای در حال رشد است. از جمله می‌توان به فناوری‌هایی که در حیطه مدیریت خطرپذیری در راستای سازگاری با مخاطرات آب و هوایی و تسکین خسارات ناشی از وقایعی مانند خشکسالی، سیل، تغییرات اقلیم و ریزگردها به خدمت گرفته می‌شوند، اشاره نمود.

وی افزود: فناوری‌های این حیطه که کارکردهای پایش، پیش‌بینی و پیش هشدار و برنامه‌ریزی را دارند و در واقع استفاده از آن‌ها رویکرد مدیریت خطرپذیری را  به جای مدیریت بحران حاکم می‌کند، از فناوری‌های لازم و ارزشمندی است که در کشور ما با توجه به شرایط موجود، نیازمند توجه جدی بوده و حوزه عمل وسیعی پیش روی مخترعان و فناوران این حوزه است. برای مثال فناوری‌های سنجش از دور، ماهواره‌ای و سیستم های اطلاعات جغرافیایی در زمینه برنامه‌ریزی و مدیریت منابع آب درون حوضه‌ای و نیز مناطق مرزی و کاربرد آن‌ها در رصد تغییرات کاربری، شناسایی و پتانسیل یابی منابع آبی استفاده از روش‌های استحصال آب باران و مدیریت آب سبز، راهکارهای مهم در سازگاری با کم آبی بسیار کاربردی هستند.

دبیر علمی رویداد جشنواره فناوری آب و استارت آپ‌ خراسان رضوی خاطرنشان کرد: در استفاده از نزولات جوی به ویژه در بخش کشاورزی در برخی مناطق روش‌های استحصال آب باران و مدیریت آب سبز، می‌تواند جایگزین مناسبی در مقایسه با احداث مخزن سد باشد. عوامل متعددی وجود داردکه برخی از  سدهای ما از کارایی لازم برخوردار نیستند. در حوزه آبخیز بالادست برخی از این سدها، اقدامات لازم جهت جلوگیری از فرسایش و عملیات آبخیزداری، مدیریت مراتع و چرا و بطور کلی مشارکت بهره برداران و حقوق ذی‌نفعان به خوبی اعمال نشده است.

نداشتن مدیریت یکپارچه عاملی مهم در ایجاد تبعات زیست محیطی سد

رییس مرکز رشد فناوری کشاورزی، منابع طبیعی و صنایع غذایی استان خراسان رضوی بیان کرد: در احداث سد که غالبا  در مقایسه با روش‌های مبتنی بر آبخیزداری و آبخوان‌داری بسیار پرهزینه نیز هستند،  تکیه بر جنبه فناوری سخت افزاری بوده در حالی که مشارکت بهره‌برداران و دخالت ذی‌نفعان در تصمیم‌گیری‌ها و نحوه بهره‌برداری بعنوان جنبه فناوری نرم‌افزاری چندان مورد توجه قرار نگرفته است. چرا که مدیریت، بهره‌برداری و اثرات مترتب آن در مناطق بالادست سدها و اراضی پایین دست سدها می‌بایستی بطور یکپارچه و جامع نگریسته شوند. لازمه بهره‌برداری بهینه و پایدار از منابع آب این است که ما مدیریتی یکپارچه و هماهنگ و متناسب با توان اکولوژیکی حوزه بالادست مخازن سدها داشته باشیم. پیامدهای چنین رویکردی تبعات منفی زیست‌محیطی و عدم پایداری در عوامل طبیعی تولید از جمله آب و خاک و پوشش گیاهی را بدنبال خواهد داشت.

وی تشریح کرد: در برخی از کشورها حتی پر آب در حیطه مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی بر شاخص ارتقای بهره‌وری منابع از جمله آب تمرکز دارند. در این رویه زنجیره ارزش محصولی به صورت کامل از فرآیند تولید تا بازار در نظر گرفته می‌شود. به نحوی که با استفاده از فناوری‌های کارآمد و اثربخش در کلیه مراحل تولید مانند عملیات به زراعی و به نژادی، داشت و برداشت، فرآوری محصولات، نگهداری و انبارداری، حمل و نقل و بازاریابی و طراحی مدل‌های جدید کسب و کار، ارتقا شاخص بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب مدنظر است. این در حالی است که در کشور ما نه تنها در مدیریت بهینه آب در مزرعه هنوز کاستی‌های جدی داریم، بلکه حتی باوجود پایین بودن بهره‌وری فیزیکی آب، هدر رفت آب از طریق افزایش ضایعات محصولات کشاورزی و عدم توجه به استاندارهای ذخیره‌سازی و حمل و نقل، تا حدی است که عملا منجر به پایین بودن شاخص بهره‌وری می‌شود. این بدان معناست که در مدیریت بهینه منابع آب، علاوه بر تکیه بر کارایی مصرف آب در فرآیند تولید بعنوان مدیریت تقاضا، توجه به مفهوم آب مجازی در ادامه مراحل تا بازار مصرف نیز دارای اهمیت است.

اسلامی گفت: در کشور ما تا به امروز بیشتر در بخش کشاورزی بخشی را که معطوف به اقدامات مربوط به فناوری‌های توزیع آب در مزارع یا سیستم‌های نوین آبیاری در مزارع است ورود پیدا کرده‌ایم. گاها نیز در بحث یکپارچه سازی ورود پیدا کردیم. ما اگر قرار است فناوری‌های مربوط به سیستم آبیاری نوین را در مزارع پیاده کنیم باید به بحث بهره‌وری نیز توجه جدی داشته باشیم. راندمان آب و آبیاری در استان خراسان رضوی تقریبا 55 درصد است و فاصله زیادی تا رسیدن به شاخص‌های مطلوب بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب در فرآیند تولید تا عرضه محصولات کشاورزی داریم.

مکانیزاسیون در اراضی کشاورزی، نقطه قوتی که ضعف دارد

رییس مرکز رشد فناوری کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به اینکه افزایش ضریب مکانیزاسیون در اراضی کشاورزی موضوعی است که تا کنون در کشور مورد توجه بوده است اما همچنان ضعف و کاستی‌هایی دارد، اظهار کرد: فناوری‌ها و ماشین‌آلاتی که در اختیار کشاورزان کشور قرار می‌گیرد بیشتر با اراضی سطوح بالا مرتبط و اقتصادی هستند. برای اراضی خرده مالکی برخی از این سیستم‌ها کارایی لازم را ندارند به ویژه با شرایط کنونی که بحث گرانی ارز و نیز تحریم‌ها هم مطرح است و عملا استفاده از اکثر ماشین‌آلات برای خرده مالکان، اقتصادی نخواهد بود. در برخی از کشورها مانند چین و هند ماشین‌آلات متناسب با اراضی کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرد که این از جمله اقدامات مناسب در اقتصادی نمودن فعالیت‌های کشاورزی است. در استان خراسان رضوی نیز چند شرکت فناور در این حوزه فعالیت دارند که البته آغاز راه است.

اسلامی افزود: در کشورهای پیشرفته ضمن توجه به مکانیزاسیون از فناوری‌های پیشرفته و روزآمدی در قالب کشاورزی دقیق نیز بهره می‌گیرند. در این سطح از فعالیت کشاورزی از فناوری‌های سخت افزاری و نرم با کارکرد برنامه‌ریزی و مدیریت بهینه منابع تولید و نهاده‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این نوع از فعالیت کشاورزی با استفاده‌ بهینه از نهاده‌ها مانند کود و سم در اراضی در واقع ضمن کاهش آسیب‌ها و آلودگی‌های زیست محیطی، موجب افزایش پایداری اقتصادی و محیطی تولید محصول می‌شوند. بکارگیری فناوری مرتبط با کشاورزی دقیق در کشور نوپا است و عملا اقدامی جدی در آن صورت نگرفته است. در این جشنواره یکی از اهداف این است که در ابتدا فناوری‌های این حیطه را که توسط مخترعان، نوآوران، شرکت‌های دانش بنیان و کارشناسان اهل فن دنبال شده است را شناسایی کنیم. سپس جامعه بهره‌بردار و کشاورز را هم با این فناوری‌ها آشنا کنیم. هرچند آموزش بهره‌برداران در حفاظت و بهره‌برداری از منابع تولید و استفاده بهینه از نهاده‌ها و نیز نحوه بهره‌گیری از فناوری‌ها در کشاورزی دقیق مقوله مهم دیگری است که بایستی مدنظر باشد. با این وجود برگزاری فن بازار نیز در این جشنواره در دستور کار قرار گرفته تا بخشی از سرمایه گذاری‌ها به این سمت سوق داده شود.

فناوری بازچرخانی، استفاده مجدد از آب‌های نامتعارف

وی بیان کرد: بازچرخانی آب‌های نامتعارف و استفاده مجدد از پساب‌های تصفیه شده باتوجه به محدودیت های منابع آب  در کشور، یکی از راهکارهای برون رفت از بحران کم آبی است. در راستای اهداف توسعه پایدار (SDG) مصوب کشورهای عضو سازمان ملل متحد، موضوع فاضلاب و پساب به عنوان اهداف پیش رو برای کشورها تا سال 2030 مورد توجه قرار گرفته است. بدین نحو که کشورها الزام یافته‌اند تا سال هدف، ارتقای کیفیت آب از طریق راهکارهای کاهش 50 درصدی مقدار فاضلاب تصفیه نشده و کاهش آلودگی و کاهش رهاسازی مواد شیمیایی مضر و افزایش پایدار استفاده مجدد از پساب، دنبال شود. آنچه که در کشورهای در حال توسعه از جمله کشور ما در پیاده سازی موفق راهکارهای مذکور نقش دارد، نوع دیدگاه و رویکرد برنامه‌ریزی در مدیریت پساب و فاضلاب است. در چند سال اخیر در کشور فناوری‌های مرتبط با حوزه بازچرخانی و استفاده از پساب‌ها پا به عرصه گذاشته‌اند، اما از برخی جنبه‌ها از جمله نوع برنامه‌ریزی و نحوه بهره‌برداری از منابع آب نامتعارف، هم‌افزایی و مشارکت لازم بین بهره‌برداران، صاحبان صنایع و دستگاه‌های متولی را طلب می نماید، در این راستا نیازمند تعیین دستورالعمل‌های فنی و وضع قوانین حقوقی متناسب برای ذی‌نفعان و ضمانت اجرایی لازم است. نکته قابل ذکر در این خصوص این است که پساب به عنوان منبع آب جدید محسوب نمی‌شود.

فناوری‌های به‌روز و اثربخش می‌توانند در اقتصادی شدن و پایداری فعالیت‌ها کمک کننده باشند

دبیر علمی رویداد جشنواره فناوری آب و استارت آپ‌ خراسان رضوی گفت: اگر بپذیریم که بخش قابل توجهی از رونق تولید، اشتغال‌زایی و ثروت آفرینی با محوریت فعالیت‌های دانش بنیان و نوآورانه با ویژگی ارزش آفرین قابل تحقق است، باعث می‌شود رویکردها در بین تصمیم‌سازان و دست‌اندرکاران تغییر کند و مشکلات عمده‌ای از فعالیت‌های بخش کشاورزی، منابع طبیعی، صنعت و خدمات مرتفع گردد.

وی با اشاره به اینکه فناوری‌های روزآمد و اثربخش می‌توانند در اقتصادی شدن و پایداری فعالیت‌ها کمک کننده باشند، افزود: از زمانی که متولیان امر از جمله وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و نیز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به سمت انجام فعالیت‌های فناورانه یا حمایت آن‌ها گام‌های عملی برداشته و تحقیقات کاربردی در راستای نیاز بخش اجرا و در ارتباط با صنعت را جدی‌تر دنبال می‌کنند، این مسیر کمی هموارتر شده است. اما باید توجه کرد که استفاده حداکثری از پتانسیل‌های بخش خصوصی و نیز بازخورد گرفتن از سطوح پایین تا به لایه‌های مدیریتی و تصمیم گیران به منظور بازنگری در تعیین راهبردها و اقدامات کلیدی در رفع چالش‌ها با رویکرد پایداری منابع، می‌تواند گره‌گشا باشد. این در حالی است که تاکنون در خیلی از موارد از جمله مدیریت منابع آب فرآیند از بالا به پایین حاکم است. در این خصوص یکی از اقدامات بسترساز و کارگشا، برگزاری رویدادهایی مانند جشنواره‌ فناوری است که می‌تواند بخش‌های اجرایی و متقاضیان بخش خصوصی را با واحدهای فناور، شرکت دانش بنیان و نوآوران، مخترعان و صاحبان ایده در میدان عرضه و تقاضا قرار دهد.

دبیر علمی رویداد جشنواره فناوری آب و استارت‌آپ‌ خراسان رضوی با اشاره به لزوم وجود نقشه راه در اولویت‌گذاری فناوری‌های کلیدی بخش آب کشور، ادامه داد: تحقق اهداف کلان توسعه متعالی در اسناد بالادستی کشور، بخصوص سند چشم انداز 1404 در بخش آب مستلزم بهره‌گیری هر چه گسترده‌تر و کارآمدتر از فناوری‌های این حیطه است. به منظور دستیابی به فناوری‌های راهبردی در بخش آب، تدوین یک نقشه راه  که در آن اولویت گذاری و توسعه فناوری‌ها بطور مستند و مستدل صورت گرفته باشد، ضرورت می‌نمود. این مهم توسط ستاد توسعه فناوری‌های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست در سال 1394 انجام شد. سند توسعه فناوری‌های راهبردی آب که نتیجه تلاش‌های جمعی و فرادستگاهی است، نقشه راه کلان و اولویت‌های دستیابی به فناوری‌های راهبردی مورد نیاز را برای مدیریت آب کشور ارائه کرده است.

اسلامی خاطرنشان کرد: تدوین سند توسعه فناوری آب با استفاده از سنتزدیدگاه‌های کارشناسی، احصای فناوری‌های کلیدی با ابتنای بر یک الگوی ترکیبی و بر اساس یک مدل مفهومی کلان صورت گرفت. در این نگاه ترکیبی، سه سطح خرد، میانی و کلان بهم پیوند خورده است. که در آن سطح خرد بررسی توانمندی، جذابیت و تبعات فناوری، سطح میانی برنامه راهبردی تلفیقی و سطح کلان نظام ملی نوآوری را شامل می‌شوند. نگرش حاکم در آن مبتنی بر نقش کلیدی فناوری در رفع یا کاهش چالش‌های بخش آب از جنبه‌های مختلف مانند ابعاد زیست محیطی، اقتصادی–اجتماعی، با توجه به فاصله زمانی از گذشته‌ها تا افق آینده است. دستاورد مهم حاصل از نتایج که اجماع کارشناسی را دربرداشت این بوده که فناوری‌های از جنس مدیریتی و تصمیم سازی از مهمترین و با اولویت‌ترین فناوری‌ها در حل بحران آب بوده و نقش بسزایی در این زمینه دارند. این بدان معنی است که به کارگیری فناوری‌های جدید به ویژه  از جنبه مدیریتی، تصمیم سازی و نیز  مدیریت اطلاعات و شبیه سازی، نقش کلیدی در افزایش آگاهی‌ها نسبت به شرایط ریسک و بحرانی، تحلیل علت‌ها و عواقب و به دنبال آن مدیریت جامع منابع آب را در پی خواهد داشت.

وی ادامه داد: براساس نقشه راه ترسیمی در سند مذکور اولویت‌گذاری فناوری‌های راهبردی آب در سه سطح زیر بدست آمد: فناوری مدیریتی، فناوری تصمیم سازی و فناوری‌های اکتشاف، استحصال، حفاظت و بهره‌برداری در اولین سطح اولویت قرار گرفتند. پس از آن فناوری‌های مدیریت اطلاعات، شبیه‌ساز و فناوری‌های ارتقای بهره‌وری آب اولویت دوم را به خود اختصاص دادند. در سومین سطح اولویت نیز فناوری‌های مدیریت ارزش، ابزار دقیق، انرژی‌های نوین و پاک، شبکه ارتباطات و آموزش و  ظرفیت سازی طبقه بندی شدند.