گزارش کاملی از آنچه در نشست تخصصی «نقد و ارزیابی طرح نوآفرین » گذشت - بخش دوم
طرح نوآفرین؛ ابزاری برای رخنه در سد نفوذناپذیر تامین اجتماعی/ نگرانی از مشخص نبودن ساز و کار تزریق پول به اکوسیستم استارتاپی
مرکز فابا
بزرگنمایی:
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری-تحلیلی ایران مراسم نیوز، به نقل از ستاد خبری رویداد ITE، این پنل، به عنوان یکی از شش نشست جانبی نمایشگاه تراکنش ایران، روز سه‌شنبه 28 آبان ماه، در سالن پردیس نمایشگاه گفت‌وگو برگزار شد.
آرمان صفایی مشاور توسعه کسب و کار و مدرس مرکز کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف، دبیر علمی نشست تخصصی «نقد و ارزیابی طرح نوآفرین»، بود. سروش قاضی‌نوری عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی، حسین حسینی‌تبار مدیر اجرایی بیدبرگ و عادل طالبی عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی، نیز به عنوان سخنران در این پنل، حضور داشتند.
در ادامه، بخش دوم از شرح کامل آنچه را که در نشست «نقد و ارزیابی طرح نوآفرین» گذشت، می‌خوانید.
***
- آرمان صفایی دبیر علمی نشست: در طرح نوآفرین، ویژگی‌هایی برای کسب و کارهای نوپا و استارتاپ‌های مشمول این آیین‌نامه در نظر گرفته شده است که برای مثال می‌توان به سرمایه کمتر از 250 میلیون تومان و درآمد سالانه کمتر از 500 میلیون تومان اشاره کرد. همچنین نباید سودی میان موسسان تقسیم شود. با چنین تعریفی، بسیاری از شرکت‌های کوچک و متوسط، استارتاپ محسوب می‌شوند؛ در حالی که در واقع اینگونه نیست. آیا اینگونه شرکت‌ها نیز مشمول طرح نوآفرین هستند؟
- سروش قاضی‌نوری عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی: اگر فعالیت آنها در حوزه فناوری اطلاعات باشد، بله؛ آنها نیز مشمول آیین‌نامه حمایت از کسب و کارهای نوپا می‌شوند.
در دور نخست نشست، انتقاداتی نسبت به وزارتخانه و تدوین‌کنندگان طرح مطرح شد. برای مثال، دوستان اشاره کردند که در فرایند آماده‌سازی طرح با نهادهای صنفی مشورت نشد. بیان این نکته کمی غیرمنصفانه است. شاید برای مثال با انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی مشورتی نشده باشد، اما نمی‌تواند مدعی شد که وزارتخانه با هیچ‌یک از نهادهای صنفی یا فعالان این حوزه مذاکراتی نداشته است. در فرایند تهیه نسخه اولیه این طرح، با فعالان استارتاپی صحبت و نیازهای آنها مشخص شده بود. در مقطع بازنویسی متن آیین‌نامه نیز، جلسه‌ای با حضور نهادهای دولتی ذی‌نفع و نمایندگانی از اتاق ایران و اتحادیه کسب و کارهای مجازی تشکیل شد. متولیان امر، بعد از برگزاری این جلسه و تشریح موضوع طرح نوآفرین برای حاضران، نسخه‌ای از آن را برای این افراد ارسال کردند. از آنها خواسته شد نظرات خود را در بازه زمانی مشخصی در اختیار وزارتخانه قرار دهند. برخی از این نهادهای دولتی و صنفی، به درخواست متولیان تدوین آیین‌نامه پاسخ گفتند و از نظرات ارسالی آنها در نگارش متن نهایی، استفاده شد. در ادامه نیز نماینده اتاق ایران، در جلسه کمیسیون مرتبط در هیات دولت، حضور داشت و نظرهای خود را مطرح کرد. هر چند ادعا نمی‌کنم، نظرخواهی از بخش خصوصی، در حدی کاملا مطلوب انجام شده است اما شرایط به نسبت طرح‌های دولتی، بهتر بود.
همچنین با اشاره به سرنوشت قانون «حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان»، در مورد ضمانت اجرای طرح نوآفرین تردیدهایی مطرح شد. در ایران، متاسفانه این چالش وجود دارد که ممکن است قانون یا آیین‌نامه‌ای در عمل به درستی و کامل اجرا نشود. با وجود این، طرح چنین ادعایی که قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، هیچ دستاوردی نداشته است، منصفانه نیست. البته این قانون چند سال پس از تصویب، اجرایی شد و من به شخصه، انتقاداتی به آن دارم، ولی این نکته را که هیچ اثر مثبتی نداشته است، نمی‌پذیرم. برای مثال، پارک علم و فناوری پردیس، برای حل مشکلات مالیاتی این شرکت‌ها، مذاکره‌های زیادی را با سازمان امور مالیاتی انجام داده که نتایجی نیز داشته است. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، قصد دارد برای اجرایی شدن طرح نوآفرین همین رویه را در دستور کار قرار دهد. نمی‌توان انتظار داشت که چنین آیین‌نامه‌ای، در بروکراسی اداری حاکم بر بخش‌های مختلف کشور، مشکلی را بدون زحمت حل کند. طرح نوآفرین تلاش می‌کند که مدیران بیمه‌ای و مالیاتی کشور، با موضوع استارتاپ‌ها و نیازهای آنها بیشتر آشنا شوند. تاثیر آیین‌نامه حمایت از کسب و کارهای نوپا این است که می‌توان با کمک آن، در سد نفوذناپذیر سازمان تامین اجتماعی، رخنه‌ای کرد. همکاران من، بعد از تصویب طرح نوآفرین، جلسه‌های متعددی را با مدیران این سازمان برگزار کرده‌اند. رئیس سازمان تامین اجتماعی، با وجود مقاومت اولیه آنها برای اجرای آیین‌نامه مورد نظر، چندی پیش دستور اداری اجرای آن را صادر کرد. البته این دستور، ایراداتی داشت، در نتیجه وزارت ارتباطات، در نامه مکتوبی خواهان اصلاح آن شد. جلساتی نیز در سطوح بالا، با سازمان امور مالیاتی برگزار شده است. برای مثال، یکی از آنها جلسه‌ای با مدیران بخش مالیات بر ارزش افزوده بود که با حضور استارتاپ‌ها برگزار شد. فعالان استارتاپی، در این جلسه چالش‌ها و نیازهای خود را به گوش تصمیم‌گیران رساندند. به هر حال، اجرایی و نهادینه شدن این آیین‌نامه به زمان نیاز دارد؛ همانگونه که اجرای قانون شرکت‌های دانش‌بنیان حدود چهار سال طول کشید. البته وزارتخانه تا همین امروز هم، با سرعت نسبتا خوبی طرح را پیش برده است؛ چرا که بحث استارتاپ اکنون به مساله روز کشور تبدیل شده و حداقل اسم آن، به گوش مسئولان نهادهای مختلف رسیده است.
در دور نخست نشست، همچنین دوستان گله‌مند بودند که چرا آیین‌نامه حمایت از کسب و کارهای نوپا، به مباحث گسترده‌ای پرداخته است و بهتر بود روی دو موضوع بیمه و مالیات تاکید می‌کرد. اتفاقا طرح نوآفرین و مجریان آن، روی همین موضوعات تمرکز کرده‌اند.
از سوی دیگر، نگرانی‌ای در مورد عملکرد صندوق حمایت از نوآوری وجود داشت که ممکن است به فساد کشیده شود. این صندوق در واقع به بخش خصوصی تعلق دارد و دولت سعی کرده است، در نقش اهرمی برای تحریک دیگران به حرکت قرار بگیرد. با وجود این، هر زمان که پای تقسیم پول در میان باشد، امکان دارد که فسادی نیز شکل بگیرد. اگر دولت و نهادهای صنفی، خود را کنار بکشند و نظارتی روی عملکرد صندوق نداشته باشند، دور از انتظار نیست که چنین اتفاقی رخ دهد. اما در صورتی که عملکرد آن رصد و نقد شود، احتمال فساد کاهش می‌یابد. امروز حجم سرمایه‌گذاری‌ها در اکوسیستم استارتاپی کم شده است؛ در این شرایط، سه شرکت بزرگ پذیرفته‌اند که هر یک 20 میلیارد تومان را به این صندوق بسپارند. چنین اتفاقی را باید مثبت دانست و با نظارت کافی، جلوی به انحراف کشیدن آن را گرفت.
موضوعی در این مورد که طرح نوآفرین می‌تواند برای برخی از استارتاپ‌ها سم باشد، مطرح شد. به اعتقاد من بیان چنین سخنانی بسیار ساده است. دوستمان در این مورد که فعالان استارتاپی باید مباحث بیمه‌ای و مالیاتی را آموزش ببینند، به نکته درستی اشاره کرد. معافیت به این معنا نیست که کسب و کارها نباید اظهارنامه مالیاتی خود را تحویل بدهند. این موضوع بر اساس قانون ضروری است؛ بنگاه‌ها در صورت پذیرش اظهارنامه آنها، برای مدت معینی از پرداخت مالیات معاف می‌شوند. آیا این موضوع اشکالی دارد؟ آیا طرح نوآفرین به استارتاپ‌ها گفته است، مقررات مالیاتی و بیمه‌ای را آموزش نبینند تا بعد از اینکه به کسب و کار بزرگی تبدیل شدند، برای آنها چالش ایجاد شود؟ این طرح هیچ مشکلی را از دولت حل نکرده است که بتوان ادعا کرد نفعی از تصویب آن می‌برد. در واقع وزارتخانه، ساعت‌ها صرف نگارش آیین‌نامه و در ادامه، مذاکره با سازمان‌های مرتبط کرده است. البته خود ما برای در جلسه با سازمان‌های امور مالیاتی و تامین اجتماعی، از همین بهانه استفاده می‌کنیم که اجرای طرح نوآفرین، چالش‌ها و دردسرهای آنها را کاهش می‌دهد؛ چرا که به هر حال این نهادها تمایلی ندارند به بنگاه‌ها معافیتی بدهند. برای مثال، اکنون وزارتخانه از این جهت وارد مذاکره با سازمان امور مالیاتی می‌شود که استارتاپ‌ها درآمد پایینی دارند و مالیاتی که می‌توانند بپردازند، بسیار کم است؛ بنابراین به آنها سخت نگیرید. اما برای اینکه استارتاپی مشمول چنین معافیتی شود باید درآمد سالانه کمتر از 500 میلیون تومان داشته باشد؛ چگونه می‌توان این امر را بدون ارائه اظهارنامه ثابت کرد؟ بنابراین اصلا چنین بحثی مطرح نبوده و نیست که کسب و کارهای نوپا با قوانین آشنا نباشند. قرار است اگر اظهارنامه آنها تایید شد، برای بازه زمانی معینی از پرداخت مالیات معاف باشند. توان وزارتخانه در همین حد بوده است؛ اگر نهادی امکان ارائه مزایای بیشتری را دارد، ما خوشحال می‌شویم. کما اینکه اکنون مجلس در حال آماده‌سازی طرحی است که شرایط بهتری دارد.
چه فریبکاری‌ای در این طرح وجود دارد؟ چه کسی قرار است چه کسی را فریب دهد؟ متاسفانه این روزها، بیان چنین سخنانی در برخی جلسه‌ها باب شده است. در حالی که باید از فرصت‌های ایجاد شده، برای بیان نقدها و راهکار آنها استفاده کرد. واکنش‌های احساسی هیچ مشکلی را حل نکرده و دولت را پاسخگو نمی‌کند. باید نقد مشخص و راهکار دقیقی برای هر یک از چالش‌های موجود، عنوان کرد تا نهاد ذی‌ربط، پاسخگوی مشکلات باشند. شکی نیست که آیین‌نامه حمایت از کسب و کارهای نوپا ضعف‌هایی دارد، اما اطلاق عنوان فریبکاری به آن، منصفانه نیست. به نظر می‌رسد هدف از بیان چنین سخنانی، تا حدودی جلب توجه حاضران باشد.
- عادل طالبی عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی: به اعتقاد من، موضوع طرح نوآفرین، ارتباط چندانی به اتاق ایران ندارد و نمی‌دانم هدف از حضور نماینده این نهاد، در جلسات مربوط به تدوین طرح چه بوده است. اتاق ایران، تشکلی برای کسب و کارهای آفلاین است و ارتباطی به فعالیت‌های آنلاین ندارد. اتحادیه نیز حضور خود را در این جلسات تکذیب کرده است. در ضمن تعداد اعضای آن نیز، کمتر از واحدهایی است که در انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی عضویت دارند. به نظرم نمی‌توان به راحتی از کنار نام انجمن گذشت. حتی در صورتی که بپذیریم از هر دو تشکل، فردی در جلسه حضور داشته است، باز هم زمانی از آنها دعوت شد که آیین‌نامه تقریبا آماده ارسال به هیات دولت بود. باید اعلام شود که نماینده تشکل‌های صنفی در این جلسه چه کسانی بوده‌اند و چه ایرادات و انتقاداتی را به طرح وارد کرده‌اند؟ در این صورت، دیگر تشکل‌های ذی‌نفع می‌توانند بررسی کنند که آیا آنها از فرصت حضور خود در این جلسه به درستی استفاده کرده‌اند یا خیر؟
در مورد بحث معافیت مالیاتی، پرسشی دارم که آیا شامل ارزش افزوده نیز می‌شود؟
- قاضی‌نوری: مالیات بر ارزش افزوده بر مصرف اعمال می‌شود. بنابراین در صورتی که بنگاهی در نقش مصرف‌کننده قرار داشته باشد، ممکن است بتواند از چنین معافیتی بهره‌مند شود. در مقابل، زمانی که به عنوان عضوی از زنجیره فروش، محصولی را می‌فروشد، مالیات بر ارزش افزوده را از خریدار می‌گیرد و به سازمان امور مالیاتی تحویل می‌دهد. در نتیجه بهره‌مندی از معافیت در این حالت موضوعیتی ندارد. معافیتی که در آیین‌نامه پیش‌بینی شده مربوط به مالیات بر درآمد می‌شود و ارتباطی به مالیات بر مصرف ندارد.
- طالبی: نکته بعدی این است که امور مالیاتی از جمله در حوزه تحویل ارزش افزوده به سازمان، فرایند پیچیده‌ای دارد. آیا استارتاپ‌ها در حد و اندازه پرداختن به چنین اموری هستند؟
- قاضی‌نوری: وزارتخانه در مورد این مساله با سازمان امور مالیاتی، مذاکراتی را انجام داده است. این سازمان نیز ملاحظاتی دارد. در دنیا معافیت‌های مالیاتی به «اشخاص» داده می‌شود، اما در مورد مالیات بر ارزش افزوده، «فعالیت‌ها» ممکن است مشمول معافیت شوند. نمی‌توان یک شخص را از مالیات نوع دوم معاف کرد، چرا که اگر در زنجیره فروش محصول یک بخش از چنین معافیتی برخوردار شود، کل محاسبات زنجیره مختل می‌شود.
- طالبی: موضوع دیگر در مورد شرکت‌های دانش‌بنیان است که من باز هم تاکید می‌کنم این قانون با وجود نکات مثبتی که دارد، تا کنون هیچ دستاوردی در حوزه مالیات نداشته است. شاید در اموری مانند سربازی برای موسسان این شرکت‌ها مفید بوده باشد، اما مشکلی را در رابطه با چالش بزرگ مالیات حل نکرده است. در واقع ماموران این سازمان، قانون شرکت‌های دانش‌بینان را با شکست مواجه کرده‌اند. پارک علم و فناوری نیاز زمانی وارد این حوزه شد که شرکت‌های دانش‌بنیان تحت فشار زیادی قرار داشتند و برخی از فعالان این حوزه، ضررهای زیادی را متحمل شده بودند. ضمن اینکه مدیران این مجموعه، کار خاصی جز عمل به وظیفه خود انجام نداده‌اند.
شما اشاره کردید که آیین‌نامه حمایت از کسب و کارهای نوپا، قرار است رخنه‌ای در سد عظیم سازمان‌های امور مالیاتی و تامین اجتماعی ایجاد کند. حتی اگر این اتفاق رخ دهد، اشخاص زیادی هم هستند که مجددا این رخنه‌ها را ببندند و اجازه ندهند این طرح اثر خاصی داشته باشد.
در مورد صندوقی که قرار است تشکیل شود، ساز و کار و شیوه تخصیص سرمایه‌ای که می‌خواهد به اکوسیسم تزریق کند منتشر نشده است و من نگران عواقب این تقسیم پول هستم.
- حسین حسینی‌تبار مدیر اجرایی بیدبرگ: در مورد بحث نظرخواهی، در دنیا مرسوم است که وقتی دولت قصد قانون‌گذاری دارد، فراخوان عمومی می‌دهد. در این فراخوان، راه‌های ارتباطی و موعد زمانی مشخصی نیز اعلام و از مردم خواسته می‌شود، نظر خود را در مورد آن قانون ارسال کنند. وزارتخانه نیز می‌توانست چنین کاری را انجام دهد.
من باز هم تاکید می‌کنم که طرح نوآفرین در حمایت از کسب و کارهای نوپا نیست و برای حفاظت از منافع سازمان‌های امور مالیاتی و تامین اجتماعی تدوین شده است. در نتیجه عنوان آن، فریبکارانه محسوب می‌شود. حتی خود آقای قاضی‌نوری نیز به این نکته اشاره کرد که در مذاکره با این سازمان‌ها، بر دردسری که استارتاپ‌ها برای آنها دارند، تاکید می‌شود؛ بنابراین هدف از طرح، حمایت از منافع بخش‌های دولتی بوده است. این موضوع که وزارتخانه طرحی را برای چنین منظوری تدوین کرده باشد، به خودی خود ایرادی ندارد؛ مساله این جاست که چنین کاری را با ادعای حمایت از کسب و کارهای نوپا انجام دهد. پیشنهاد من این است که صادقانه، هدف از طرح نوآفرین اعلام و گفته شود که قرار است از سازمان‌های دولتی حمایت کند. البته سازمان امور مالیاتی هنوز آیین‌نامه اجرایی این طرح را صادر نکرده است و چگونگی اجرای آن مشخص نیست.
از سوی دیگر، پیگیری چنین اموری ارتباطی به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ندارد و این نهاد باید به دنبال حل چالش‌های مربوط به خود باشد. مشکلاتی مانند زیرساخت‌های اینترنت یا فیلتر شدن بدون اطلاع کسب و کارها، به این وزارتخانه مربوط می‌شود.
واقعیت این است که مدیران بخش‌های مختلف وزارت ارتباطات یا پارک‌های علم و فناوری، شناختی از مباحث بیمه‌ای و مالیاتی ندارند و نباید به این موضوعات ورود کنند. پیشنهاد می‌کنم که اگر وزراتخانه تمایل زیادی برای ورود به این مبحث دارد، بخش آموزشی و تولید محتوای آن را برعهده بگیرد. به این معنا که با کمک شرکت‌های حقوقی، زمینه را برای آموزش کسب و کارهای نوپا و استارتاپ‌ها، در مورد قوانین و مقررات مالیاتی و بیمه‌ای فراهم کند.
تنظیم گزارش: سارا اسلامی
نمایشگاه , همایش و سمینار , کنفرانس و کنگره و سمپوزیوم , وبینار و رویدادهای آنلاین , رویدادهای استارتاپی و تجاری , جشنواره و مسابقات , کارگاه آموزشی , مجامع , گردهمایی و بزرگداشت , رویدادهای جهان , رویدادهای استان ها , سازمان توسعه تجارت ایران , شرکت نمایشگاه‌های بین المللی , ایران مراسم نیوز؛ رسانه مرجع صنعت همایش و نمایشگاهی , یسنا همایش؛ طراح و برگزارکننده همایش و نمایشگاه , کلینیک کاربرند؛کارآفرینی , خلاقیت , آموزش و برندینگ