ایران مراسم نیوز: با وجود مشکلات فراوان، هنرمندان مظلوم و عاشق چاپ باتیک، برای زنده و پویا ماندن این هنر- صنعت دستی تلاش می کنند.
به گزارش پایگاه خبری-تحلیلی ایران مراسم نیوز، موقعیت ویژه جغرافیایی آذربایجان و تبریز، نزدیکی به اروپا و مرکزیت اقتصادی و تجاری این منطقه در گذشته های تاریخی باعث ورود صنعت چاپ باتیک به ایران و مراوادات تجاری بارزگانان تبریزی با طرف های اروپایی، رونق این هنر- صنعت دستی در آذربایجان شرقی را باعث شده است.
باتیک از هنر- صنعت های منحصر به فرد آذربایجان شرقی با قدمتی افزون بر یکصد سال است که می تواند با ساماندهی کارگاه ها به یکی از مزیت های اقتصادی کشور تبدیل شود، اما این هنر در سال های متمادی با بی توجهی مواجه بوده و از ظرفیت های صادراتی آن غفلت شده است.
این روش در ایران بیشتر در تبریز و اسکو رواج دارد و کلاقه‌ای نامیده می‌شود؛ واژه باتیک ریشه اندونزیایی دارد.
در چاپ کلاقه‌ای، همه طرح ها و رنگ ها را با استفاده از واکس و عملیات رنگرزی بر روی پارچه منتقل می‌کنند. یکی از ویژگی‌های چاپ باتیک، ایجاد رگه‌های رنگی است که در اثر شکستن واکس و نفوذ رنگ از میان این شکست‌ها به پارچه در حین عملیات رنگرزی بر روی پارچه پدید می‌آید.

علی نوری زاده، استاد دانشگاه و هنرمند برجسته چاپ باتیک گفت: طبق اسناد تاریخی و تحقیقات میدانی انجام شده در شهرستان اسکو، نخستین آثار به دست آمده از چاپ باتیک به سال های 1916 تا 1920 میلادی مربوط است و گویا در همین سال ها آموزش آن توسط یک گردشگر خارجی به بومیان منطقه ارایه شده است.
وی، چاپ باتیک را یکی از نمادهای مهم، بارز و برجسته صنایع دستی آذربایجان شرقی دانست و افزود: این صنعت دستی که در انواع لباس و پارچه کاربرد وسیع دارد، دارای تاریخچه بسیار درخشان و البته طولانی در ایران است و سنگ بنای آن در شهر اسکو بنا نهاده شده است و هم اکنون با پیشرفت علم و فناوری، مسیر ترقی و پیشرفت خود را طی می کند.
وی فعالیت در زمینه چاپ باتیک را به دو بخش سنتی و صنعتی تقسیم بندی کرد و اظهار داشت: در بخش سنتی، اغلب کارگاه های موجود در شهرستان اسکو، به روش قدیمی و ساده بر روی پارچه های معمولی برای تولید روسری، طرح های اسلیمی نقش می بندد و این نوع تولیدات علاوه بر مشتریان داخلی در شمال و جنوب کشور، از کشورهای آسیای میانه و افغانستان نیز مشتریان زیادی دارد.
نوری زاده اضافه کرد: در بخش تولید صنعتی، باتیک با روش های جدید و نقش و نگارهای امروزی و نوین انجام می شود و به همین دلیل تنوع در چاپ، از کشورهای مختلف جهان مانند کشورهای اروپایی نیز مشتریان خوبی پیدا شده است. وی گفت: طی ماه های اخیر از کشورهای کانادا، آمریکا، استرالیا، ژاپن و آلمان سفارشاتی برای تولیدات صنعتی چاپ باتیک وجود داشته است که به دلیل شرایط خاص اقتصادی کشور و دور جدید تحریم ها و البته نبود حمایت های لازم، باید منتظر ماند.
نوری زاده، توجه دولت، ارایه تسهیلات ویژه و ایجاد امکان برخورداری فعالان هنر- صنعت باتیک از ارزهای دولتی را لازمه توسعه صنعت دستی چاپ باتیک بیان کرد و یادآور شد: چنانچه این حمایت ها عملی شود، قدرت بالای صادراتی این محصول داخلی می تواند تحرکی مهم و موثر در ارزآوری به وجود آورد.
وی، تامین مواد اولیه با دلار بازار آزاد را خارج از توان فعالان صنایع دستی دانست و ادامه داد: تاکنون با هزار مشکل و سختی به کار خود ادامه داده ایم اما از این پس این توانایی وجود ندارد و امکان تامین مواد اولیه از کشورهای خارجی نیز غیرممکن می شود.
این فعال حوزه چاپ باتیک، افزایش سرسام آور قیمت مواد اولیه را بسیار نگران کننده دانست و افزود: تا پیش از آغاز امسال، ابریشم طبیعی به قیمت 420 هزار ریال خریداری و با انجام کارهای تکمیلی و تولید صنایع دستی مورد نظر، به قیمت یک میلیون و 200 هزار ریال فروخته می شد، امروز رقم خرید ابریشم طبیعی به بیش از یک میلیون ریال افزایش پیدا کرده است.
این هنرمند به تفاوت های چاپ قلم کاری و چاپ باتیک اشاره کرد و افزود: در چاپ باتیک برخلاف چاپ قلم کاری که به طور مستقیم بر روی پارچه کشیده می شود، با رزرو رنگ های طبیعی در ابزارهای مهر مانند، تمام پارچه رنگرزی و اشکال مختلف بر روی آن نقش بسته می شوند.
نوری زاده این نوع چاپ را یکی از کارهای پر زحمت و با دقت فراوان بر شمرد که برای درخشش و افزایش ارزش آن، اغلب به روی پارچه های ابریشمی کشیده می شود.

فرشاد به آفرین، معاون صنایع دستی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز بر لزوم توجه به صادرات صنعت دستی چاپ باتیک تاکید و با بیان اینکه برخورداری استان از روش های مختلف و متنوع تولید این محصول یکی از مزیت های مهم اقتصادی آن است، گفت: بدون تردید توجه به صادرات این محصول گرانقدر و زیبا، تحولات عمیق اقتصادی، هنری، آموزشی و افزایش درآمدهای شاغلان در این بخش را فراهم می کند.
وی افزود: هرچند ادارات کل استانی برای حمایت از تلاش گران صنایع دستی تمام کوشش خود را می کنند، اما اختیارات چندانی برای حمایت های وسیع تر ندارند و در این حوزه باید تصمیمات کلان از سوی دولت و سازمان مرکزی اتخاذ شود.
به آفرین، حمایت از صنایع دستی را نمود عینی حمایت از کالای ایرانی دانست و اضافه کرد: این حوزه به دلیل اهمیت فرهنگی، اقتصادی و تجاری باید بیش از سایر حوزه های اقتصادی مورد توجه و حمایت قرار بگیرد، چون توسعه و گسترش این صنعت - هنر نه تنها به لحاظ اشتغال زایی در داخل از اهمیت بسزایی برخوردار است، بلکه از منظر صادرات، سودآوری ارزی و نمایش تاریخ و فرهنگ اصیل ایرانی به خارج از کشور نیز جایگاه ویژه و مهمی دارد.وی مهم ترین چالش صنعت دستی پاتیک در آذربایجان شرقی را تامین مواد اولیه دانست و گفت: این مشکل اساسی بوده و مساله ای ملی است که چاره اندیشی ملی از سوی دولت و مجلس شورای اسلامی را می طلبد.
به آفرین، صادرات چمدانی صنایع دستی آذربایجان شرقی به کشورهای مختلف جهان را تا پیش از سال 1397 رو به رشد و توسعه خواند و ادامه داد: کشورهایی همچون کانادا، آمریکا، استرالیا، ژاپن، آلمان، ایتالیا و کشورهای حوزه خلیج فارس و همسایه جزو کشورهای هدف ما بود که در زمان حاضر به دلیل بروز مشکلات مربوط به تحریم ها، این روند با مشکل مواجه شده است.
وی، کشورهای آسیای میانه چون ترکمنستان، قراقستان، قیرقیزستان و افغانستان را از مقصدهای صادراتی محصولات چاپ باتیک عنوان کرد و ادامه داد: می توان با ساماندهی کارگاه ها، ارایه تسهیلات ویژه، آسان سازی صادرات چمدانی و تسهیل در قوانین گمرکی نسبت به توسعه صادرات این محصول برنامه ریزی کرد.
وی، هنرمندان چاپ باتیک در آذربایجان شرقی را جزو مظلوم ترین و عاشق ترین فعالان صنایع دستی نام برد که با وجود مشکلات عدیده و نبود حمایت های مالی و تسهیلاتی همچنان با عشق و علاقه وافر به کار خود ادامه می دهند تا این هنر - صنعت دستی همچنان زنده و پویا به راه خود ادامه دهد.

محمدعلی کی نژاد، صاحب نظر و کارشناس حوزه هنرهای دستی و اسلامی نیز به اهمیت توجه به صنایع و هنرهای دستی اشاره کرد و گفت: هر رشته از صنایع دستی ایران زمین که امروز زنده بوده و محصولات آن در حال تولید است، در حقیقت مقیاس کوچکی از هنرهای زیبا و اصیل ایرانی - اسلامی است که می توان با صادرات این محصولات فرهنگ کشورمان را در سایر نقاط جهان تعریف و معرفی کرد.
وی ادامه داد: بدون تردید رونق صادرات در صنایع دستی کشور و استان که آثار هنرمندان آن در هیچ کجای جهان همتا ندارد، ایران را از وابستگی به درآمدهای نفتی دور کرد و به سمت درآمدزایی غیرنفتی به وسیله صنایع دستی سوق می دهد.

کی نژاد برپایی و حضور در نمایشگاه های صنایع دستی داخلی و خارجی را عاملی مهم در توسعه صادرات دانست و افزود: در کنار این عامل مهم و تاثیرگذار باید زمینه های تعامل هنرهای دستی سنتی و صنعتی نیز فراهم شود تا راه توسعه صادرات هموارتر شود./1